Мектепте коопсуз чөйрө бир нече шарттар менен камсыз кылынышы мүмкүн:
Эрежелер. Көбүнчө чоңдор жаңылыш түрдө кайсы бир окуя үчүн бардык жоопкерчиликти конкреттүү кырдаалга же адамга жүктөшөт: бул бала тарбиясыз болгондуктан агрессор, же жабырлануучу теңтуштары аны шылдыңдабашы үчүн өзүнүн сырткы көрүнүшүнө жакшыраак кам көрүшү керек дегендей.
Буллингдин табияты ушундай дейсиз, ал балдардын өз ара мамилесин, кесепеттери кандай болорун жана бардык теңтуштары менен достук мамиледе болуу эмне үчүн пайдалуу экенин түшүндүрө турган так жана ачык-айкын эрежелери жок топто кездешет. Ошондуктан, мугалим балдар сөзсүз аткарууга тийиш болгон жүрүм-турум эрежелерин түзүшү керек:
- досуңа жардам керек болсо жардам бер;
- лакап ат койбо;
- классташтарыңды кордобо;
- классташың агрессия жана кордоого кабылганын көрсөн кабарла.
Сыйлоо маданияты.Балдар менен класста бири-бирине жардам берүү, сыйлоо жана боорукердиктин маанилүүлүгүн, ошондой эле эмоцияларды такай талкуулап туруу зарыл.
Жакшы жүрүм-турумду кубаттоо.Мугалимдер балдарды бири-бирине жардам берүүгө үндөшү керек жана алар теңтуштарына жасаган жакшылыктарын, колдоолорун кубаттап туруу керек.
Окуучуларды окутуу. Буллинг темасында класстык сааттарды өткөрүп, анын кесепеттерин балдарга айтып берүү зарыл.
Балдар менен баарлашуу. Балдар буллинг жөнүндө айтып бере тургандай ишенимдүү диалогду түзүү маанилүү. Көбүнчө буллингдин курмандыгы коркуп, өзүнүн абалы жөнүндө айтууга батынбашы мүмкүн, бирок башка балдар анын көйгөйлөрү жөнүндө айта алышат. Ошондуктан, балдарды кубатташыбыз керек: кимдир бирөө жаман окуяга туш болсо дароо айткыла, ошондо силер ага жардам бересиңер. Бул чакырыктар бардыгынын алдында ачык айтылып, баарына тийиштүү болуусу керек, анткени чоңдордун көзөмөлүндө болгон бала өзүн коопсуз сезет жана туш болгон жагдайы жөнүндө сүйлөшүүнү чечет. Бул тууралуу билдирүү ушак эмес, тескерисинче, кыйынчылыкка кабылган адамга жардам берүү экенин баса белгилей кетүү керек.
Агрессия көрсөткөн адамга жардам берүү. Агрессор дагы кимдир бирөөнүн курмандыгы болушу мүмкүн, бул жерде чоңдордун милдети - ал балага негативдүү сезимдеринин себебин жана кырдаалдан чыгуунун татыктуу жолун табууга жардам берүү болуп саналат. Агрессор өзүнүн ролунан чыкса, башкалар аны кодулайт деп коркуп жаткан болушу мүмкүн.
Маселени чечүүгө ата-энелерди, предметтик мугалимдерди, мектеп психологдорун, социалдык педагогдорду тартуу керек.
Позитивдүү үлгү көрсөтүү. Балдар чоңдордун жүрүм-турумун көрүп, анан туурашат. Ошондуктан биринчи кезекте чоңдор өздөрү башкаларга сый көрсөтүп, бейтааныш адамдардын, өзгөчө балдардын жеке чектерин бузбоолору зарыл.
Эгерде буллинг аныкталса, балдар менен сүйлөшүп, ата-энелерге көйгөй тууралуу маалымат берүү аркылуу кийлигишүү керек. Кээ бир чоңдор муну өспүрүмдөр өз алдынча чечет деп ойлошу мүмкүн, бирок бул туура эмес позиция, анткени мындай мамиле чоңдорду буллингдин байкоочуларына, тактап айтканда, анын үнсүз катышуучуларына айлантат.
Системалык өзгөрүүлөр жөнүндө сөз кыла турган болсок, мектептерде буллингди эффективдүү алдын алуу жана коопсуз чөйрөнү түзүү ыкмасы болуп буллинге каршы программалар болуп саналат, алар төмөнкүлөрдү камтыйт:
- мугалимдерди, биринчи кезекте класс жетекчилерди класста буллинг учурлары менен күрөшүү боюнча программаларга окутуу;
- мектептерде психологдун кабинетин түзүү;
- класстарда буллингдин деңгээлин аныктоо, балким, анонимдүү сурамжылоо жүргүзүү аркылуу;
- буллинг учурунда окуучулар үчүн жүрүм-турум эрежелерин түзүү: эмне кылуу жана ким менен байланышуу керек. Балдарга муну жашыруун түрдө жасоого мүмкүнчүлүк берүү маанилүү;
- балдарга тилектештик, толеранттуулук жана эмпатия темасына арналган класстык сааттарды жана класстан тышкаркы иш-чараларды өткөрүү.
Буллинг, ал үчүн шарт бар жерде болот. Көбүнчө мындай шарттарды мугалимдердин өздөрү түзүшү мүмкүн: балдарды сүйүктүү же сүйүктүү эмес деп бөлүү, класстагы терс мамилелерге кайдыгерлик мамиле жасоо. Мугалимдердин эле эмес, ата-энелердин дагы катачылыгы, бала баарын түшүнбөйт деп ойлогонунда. Жок, бала биз ойлогондон да көптү көрүп, байкайт. Ошондуктан, чоңдор өздөрүндө биринчи кезекте зордук-зомбулукка жана бейбаштыкка нөлдүк сабырдуулукту калыптандыруусу керек.